Testament – co powinieneś wiedzieć

Dziś jeszcze garść informacji, które nie zmieściły się w poprzednim artykule dotyczącym testamentu.

Kto może sporządzić testament?

Tzw. ostatnią wolę, czyli testament, może sporządzić tylko osoba mająca zdolność testowania, czyli mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Zdolność testowania musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu, a w przypadku jej braku, testament będzie nieważny.

Testament może być spisany tylko przez osobę mającą świadomość i swobodę jego sporządzenia. Oznacza to, że składając oświadczanie ostatniej woli czyli testament, musimy w sposób jasny i wyraźny zdawać sobie sprawę z tego faktu. Nie możemy pozostawać pod wpływem sugestii, nacisków bądź gróźb innych osób.

Testamentu nie może sporządzić osoba małoletnia ani całkowicie lub częściowo ubezwłasnowolniona.

Pamiętać jednak należy, że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma zdolności do czynności prawnych. Posiada natomiast zdolność prawną. Oznacza to, że prawo do dziedziczenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie i osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych są takie same.

W szczególności osoba ubezwłasnowolniona może być spadkobiercą, również testamentowym.

Testament może obejmować oświadczenie tylko jednej osoby, czyli może być sporządzony tylko „pojedynczo”, a spisanie testamentu wspólnego, przez kilka osób, spowoduje jego nieważność. Małżonkowie nie mogą spisać więc jednego, wspólnego testamentu.

Warto pamiętać o tym, iż testament jest skuteczny dopiero z chwilą śmierci osoby, która go sporządziła, wcześniej nie wywołuje żadnych skutków prawnych.

Spisanie testamentu, w którym przeznaczyliśmy komuś swój majątek, nie powoduje żadnego ograniczenia w dysponowaniu i rozporządzaniu nim, aż do momentu naszej śmierci. Możemy np. sprzedać bądź darować komuś innemu nieruchomość, którą już zapisaliśmy w testamencie, a sam testament będzie wówczas w tym zakresie nieskuteczny. Możemy również zniszczyć testament i napisać następny.

Zapis windykacyjny

Jeżeli po śmierci, chcemy przeznaczyć np. nieruchomość konkretnej osobie, to wówczas koniecznym jest sporządzenie testamentu z zapisem windykacyjnym. Zgodnie z art. 981 (1) §1 Kodeksu cywilnego, zapis taki możliwy jest do sporządzenia tylko u notariusza w formie aktu notarialnego. Nie można go ująć w innych testamentach, np. zwykłym, napisanym w całości pismem ręcznym, ustnym czy szczególnym.

Zastrzeżenie formy aktu notarialnego w takim przypadku było niezbędne z uwagi na konieczność zabezpieczenia interesów osoby sporządzającej testament. Notariusz bowiem wyjaśni osobie czyniącej taki zapis, skutki dokonywanych czynności. Tak jak w przypadku każdego testamentu, także w przypadku tego zawierającego zapis windykacyjny, można go odwołać.

Osoba, na rzecz której uczyniony został zapis jest nazywana zapisobiercą.

Przeznaczenie w testamencie własnoręcznym konkretnego przedmiotu nie będzie uznane za zapis windykacyjny.

W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).

Jest to właśnie zapis windykacyjny.

Zgodnie z nim w testamencie można wskazać:

– rzeczy oznaczone co do tożsamości, czyli np. samochód zarejestrowany na konkretną osobę, nieruchomość z określonym w KW właścicielem
– zbywalne prawo majątkowe,
– przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
– ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności
– ogół praw i obowiązków wspólnika spółki cywilnej.

Zapis zwykły

Oprócz zapisu windykacyjnego, spadkodawca może w testamencie ustanowić zapis zwykły.

W odróżnieniu od zapisu windykacyjnego, zapis zwykły nie wymaga szczególnej formy. Oznacza to, że może być on również sporządzony w testamencie własnoręcznym czy ustnym.

Między zapisami występuje jednak istotna różnica.

Zapis zwykły wywołuje tylko skutki obligacyjne (zobowiązujące), a co za tym idzie nie przenosi wprost, z chwilą śmierci testatora, własności rzeczy na rzecz osoby uprawnionej. Aby własność przedmiotu zapisu przeszła na zapisobiercę, niezbędna jest umowa przenosząca własność. Gdy umowa nie zostanie dobrowolnie zawarta, to zapisobiercy przysługuje prawo do wystąpienia z roszczeniem do spadkobiercy niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

Zapisobierca zwykły nie ponosi odpowiedzialności za długi spadkowe, pod warunkiem, że nie jest jednocześnie spadkobiercą, podczas gdy zapisobierca windykacyjny, odpowiada razem z innymi spadkobiercami.

Uznanie za niegodnego dziedziczenia

Spadkobiercy mogą domagać się, aby zapisobierca nie objął przyznanego mu w testamencie notarialnym przedmiotu, ponieważ jest niegodny dziedziczenia. Tę niegodność, musi jednak stwierdzić sąd.

Katalog przyczyn niegodności dziedziczenia z art. 928 § 1 Kodeksu cywilnego jest katalogiem zamkniętym. Są nimi wyłącznie:

1. umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy
2. naruszenie swobody testowania
3. działania przeciwko testamentowi

Inaczej mówiąc, sąd może uznać zapisobiercę windykacyjnego za niegodnego dziedziczenia, gdy ten dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy bądź podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania wcześniejszego testamentu, przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności, umyślnie ukrył albo zniszczył testament albo świadomie skorzystał z testamentu, który inna osoba podrobiła lub przerobiła.

Okoliczności te przed sądem może podnosić każdy, kto ma interes w uznaniu zapisobiercy windykacyjnego za niegodnego dziedziczenia.

Z takim żądaniem można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się o przyczynie niegodności, ale nie później niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku. Terminy te są terminami zawitymi prawa materialnego, co oznacza, że po ich upływie wygasa możliwość wytoczenia powództwa przeciwko zapisobiercy.

Gdzie przechowywać testament?

Testament własnoręczny możemy przechowywać w domu w dowolnym miejscu. Warto jednak zadbać o takie miejsce przechowywania, aby stan testamentu z czasem nie pogorszył się na tyle, że jego odczytanie będzie niemożliwe. Czasami warto również poinformować bliskich, iż taki dokument sporządziliśmy i wskazać miejsce, gdzie go znajdą po naszej śmierci.

Jeśli chcemy zabezpieczyć sporządzony przez siebie testament, można to zrobić z pomocą Notarialnego Rejestru Testamentów, który pozwala potwierdzić istnienie testamentu i ułatwia dotarcie do niego.

Wpis do rejestru jest dobrowolny i bezpłatny. Dokonuje go notariusz na wniosek testatora. Rejestr nie zawiera żadnej informacji o treści testamentu ani danych osobowych spadkobierców. Potwierdza jedynie, że określony spadkodawca testament zarejestrował i w jakiej kancelarii można ten dokument znaleźć. Dla klientów to pewność, że testament nie zaginie, a ich wola zostanie zrealizowana.
Informacja o zarejestrowaniu testamentu ujawniona może być dopiero po śmierci spadkodawcy. Może ja uzyskać każdy, bez konieczności podania przyczyny poszukiwania testamentu. Zapytania o testament mogą być kierowane nie tylko do polskiego Rejestru Testamentów, ale także do zagranicznych rejestrów testamentów uczestniczących w wymianie informacji, w ramach Stowarzyszenia Europejskiej Sieci Rejestrów Testamentów (ARERT).

Wniosek o udzielenie informacji o zarejestrowanym testamencie składa się w dowolnie wybranej kancelarii notarialnej. Do wniosku należy dołączyć odpis aktu zgonu spadkodawcy lub inny dokument, z którego wynika, że spadkodawca nie żyje.

Notariusz sprawdzi w Rejestrze i udzieli informacji, czy istnieje lub nie, zarejestrowany testament osoby zmarłej. Jeżeli istnieje testament, wówczas notariusz poda, gdzie jest aktualnie przechowywany.

Warto pamiętać jednak, że rejestracja testamentu jest tylko uprawnieniem, a nie obowiązkiem spadkodawcy.