Spadek – co to dokładnie jest?

Spadek to jest ogół praw i obowiązków zmarłego. Z chwilą śmierci przechodzą one na spadkobiercę.

W skład spadku wchodzą również rzeczy materialne.

W swojej pracy jako pośrednik nieruchomości, będziecie najczęściej spotykali się z odziedziczonymi prawami własności, czyli np. udziałem we własności czy prawem własności nieruchomości.

W naszym systemie prawnym występują dwa rodzaje dziedziczenia (czyli nabycia praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy): ustawowe i testamentowe.

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy, zwanej chwilą otwarcia spadku.

Do dziedziczenia ustawowego dochodzi wówczas, gdy spadkodawca nie sporządził żadnego testamentu.

Najczęściej mamy do czynienia właśnie z dziedziczeniem ustawowym, gdyż sporządzanie testamentu nie jest jeszcze w naszym kraju popularne tak bardzo, jak w innych krajach europejskich czy w USA.

Jeżeli np. nabywamy spadek po rodzicu, jesteśmy jedynakami, drugi rodzic też już nie żyje, to dziedziczymy na mocy ustawy.

Wystarczy pójść do notariusza z dokumentami i poprosić o poświadczenie dziedziczenia.

Jeżeli rodzic bądź inny spadkodawca zostawił długi, o których wiemy, a przewyższają one wartość spadku i nie chcemy go przyjąć, mamy 6 miesięcy od śmierci rodzica na odrzucenie spadku. Takie odrzucenie należy złożyć w sądzie.

Jeśli spadkodawca nie jest bliską dla nas osobą i nie spotykamy się z nim często, to na odrzucenie spadku mamy 6 miesięcy od chwili, gdy dowiedzieliśmy się o tym, iż dziedziczymy spadek.

Bardzo ważne, aby o tym pamiętać i przestrzegać terminu, abyśmy nie musieli spłacać nie swoich długów.

Warto wspomnieć, iż odrzucić możemy zarówno spadek ustawowy, jak i testamentowy.

Możemy jeszcze mówić o zrzeczeniu się dziedziczenia, ale może to mieć miejsce tylko za życia spadkodawcy. Wtedy też udajemy się do notariusza i sporządzamy umowę zrzeczenia dziedziczenia.

Przyjęcie spadku

Przyjecie spadku może nastąpić na dwa sposoby.

Pierwszy, to przyjęcie wprost in. przyjęcie spadku w całości – bez ograniczenia odpowiedzialności za długi. Oznacza to, że spadkobiercy przejmują cały majątek, razem z długami. Gdy te okażą się wyższe od wartości dziedziczonych dóbr, będą odpowiadać za spłatę wierzycieli własnym majątkiem.

Drugi sposób to przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości spadku.

Można wybrać jeszcze opcję odrzucenia spadku. Przy takim wyborze pamiętać jednak należy, iż jeśli spadkodawca pozostawił po sobie długi, to my pozbędziemy się problemu, ale długi mogą przejść na kolejne osoby uprawnione do dziedziczenia.

Długi spadkowe

Generalnie kodeks cywilny przyjmuje, że do chwili działu spadku, spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.

W testamencie notarialnym może pojawić się zapis, iż spadkobierca otrzymuje określoną rzecz (prawo). Zapis taki nazywamy zapisem windykacyjnym, a osobę wymienioną do otrzymania określonej rzeczy zapisobiercą.

Rozliczenia między spadkobiercami a zapisobiercami windykacyjnymi następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (potocznie mówiąc: korzyści majątkowych).

Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości spadku.

Dopiero zaś od chwili działu spadku (podziału całości majątku spadkowego) spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.

Co ważne, to odpowiedzialność za długi spadkowe zapisobiercy windykacyjnego, jest ograniczona do wartości zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Stwierdzenie nabycia spadku

Aby doszło do dziedziczenia, nie trzeba dysponować postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku. Dziedziczenie jest bowiem niejako automatyczne, tj. ma miejsce z mocy prawa, a dokładnie z mocy z art. 924 Kodeksu cywilnego. Tak przedstawia się to w teorii.

Praktyka pokazuje jednak, że bez dysponowania dokumentem potwierdzającym prawo do spadku, niewiele można zrobić.

W księdze wieczystej nie dokonamy np. żadnej aktualizacji dotyczącej zmiany własności.

Podział spadku

Zgodnie z polskim prawem powołanie do określonego przedmiotu spadkowego może przybrać tylko formę zapisu windykacyjnego, a ten może być ustanowiony jedynie w testamencie notarialnym.

W związku z tym, nie jest możliwe powołanie spadkobiercy do konkretnego składnika majątkowego w testamencie sporządzonym własnoręcznie, np. samochód zostawiam synowi, a dom córce. W tego typu testamencie spadkobierca powinien dziedziczyć cały spadek bądź jego ułamkową część, a nie konkretny przedmiot.

Sprawy spadku można w każdym momencie rozwiązać poprzez proces sądowy.
Możliwe jest również skorzystanie z pomocy notariusza.

Sąd przeprowadza postępowanie o stwierdzenie nabycia określonej części majątku, natomiast notariusz może pomóc uzyskać spadkobiercy notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Niezależnie od tego, co jest przedmiotem spadku, każdorazowo jego wartość ma obowiązek oszacować sam spadkobierca.

Gdy spadkodawca nie ma żadnych członków rodziny mogących dziedziczyć testamentowo ani z mocy ustawy, spadek otrzymuje gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.